Shang Yang (៣៩០ - ៣៣៩ មុន គ. ស)៖ ច្បាប់ត្រូវគ្រប់គ្រងមនុស្ស កុំអោយមនុស្សគ្រប់គ្រងច្បាប់

ស្សាងយ៉ាង រឺវៃយ៉ាង (Shang Yang) អ្នកប្រាជ្ញផ្នែកច្បាប់ក្នុងសម័យបុរាណចិនបានលើកឡើងថា ចង់អោយប្រទេសមួយមានការអភិវឌ្ឍន៌ ត្រូវបង្កើតច្បាប់ដើម្បីគ្រប់គ្រងមនុស្ស... កុំអោយមនុស្សគ្រប់គ្រងមនុស្សរឺមនុស្សគ្រប់គ្រងច្បាប់។ ច្បាប់បង្កើតមេដឹកនាំល្អ មេដឹកនាំល្អ បង្កើតច្បាប់ល្អ។ ច្បាប់គឹមើលលើសកម្មភាព មិនមើលលើចិត្តគំនិតទេ ដូច្នេះទោះជាចិត្តគំនិតអាក្រក់ តែធ្វើសកម្មភាពល្អ គឺមិនខុសច្បាប់នោះទេ....។ ស្របនិងទស្សនៈក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា វិន័យគឺសម្រាប់អប់រំបន្ទុំផ្លូវកាយ និងសកម្មភាព ឯធម៌គឺសម្រាប់គ្រប់គ្រងចិត្តគំនិតរបស់មនុស្ស....។

ក្នុងសម័យសង្គ្រាមបុរាណចិន អ្នកប្រាជ្ញច្បាប់ម្នាក់ឈ្មោះ ស្សាងយ៉ាង (Shang Yang) ក្រោយបានឃើញសេចក្តីប្រកាសរបស់ព្រះមហាក្សត្រថ្មីនៃរដ្ឋឈីង (Qing) ហើយ ក៏ស្មគ្រចិត្តចូលមកកាន់ប្រទេសដ៏ក្រីក្រនេះ ហើយចាប់ផ្តើមធ្វើការកែប្រែច្បាប់គ្រប់គ្រងរដ្ឋដ៏ទន់ខ្សោយនេះ អោយក្លាយជារដ្ឋដ៏មានឥទ្ធិពលខ្លាំង បំផុតក្នុងសម័យនោះ។ ក្រោយធ្វើការស្វែងយល់រដ្ឋក្រីក្រនេះអស់ពេល៣ខែ បុរសរូបនេះបានកំណត់ច្បាប់ជាមូលដ្ឋានមាន..៖

_កែប្រែការរស់នៅ
_ធ្វើអោយមនុស្សមានចិត្តតែមួយ

នៅមុនគ.ស ៣៥៦ឆ្នាំ លោក ស្សាយយ៉ាង យល់ថា ការបង្កើតច្បាប់តែម្យ៉ាងនៅមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ធ្វើអោយប្រទេស ដ៏ក្រីក្រមួយខ្លាំងក្លាឡើងវិញណាស់ ដូច្នេះលោកបានសម្រេចបង្កើតនូវគោលការចំនូន៣បន្ថែមទៀតដើម្បីគាំ ទ្រលើច្បាប់ធំៗជាច្រើន។ គោលការណ៌នោះមាន..៖

_ពង្រឹងច្បាប់ការពារជនក្រីក្រ លើកទឹកចិត្តអ្នកមានស្នាដៃ។
_បែងចែកដីធ្លី លើកទឹកចិត្តអ្នកដែលមានសមត្ថភាពបង្កបង្កើនផល (ផ្តល់រង្វាន់សម្រាប់អ្នកមានស្នាដៃ)។
_ជ្រើសរើសកងទ័ព បែងចែកអំណាចអោយអ្នកមានសមត្ថភាព។

រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ច្បាប់របស់ ស្ស៉ាងយ៉ាង បានក្លាយជាមូលដ្ឋាគ្រិះក្នុងការសិក្សា និងជាមូលដ្ឋានគ្រិះក្នុងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដែលត្រូវបានអនុវត្តន៌ដោយប្រទេសជាច្រើនក្នុងសកលលោក។ ប៉ុន្តែ បើទោះជាច្បាប់របស់ស្ស៉ាងយ៉ាងមានគុណភាពយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ភាពខ្វះចន្លោះក្នុងច្បាប់នៅតែមាន ជាពិសេសច្បាប់នេះគឺជាចំណងដ៏តឹងរឹតបំពង់ក ស្ស៉ាងយ៉ាង នៅគ្រាដែលគាត់ត្រូវពួកមហាមន្ត្រីបក្សប្រឆាំងជាច្រើនបានសម្រេចចោទប្រកាន់ទោសចំនួន១០ តាមច្បាប់របស់លោក ហើយបានកាត់ទោសប្រហារជីវិតនៅគ្រាចុងក្រោយ៕

ប្រភពពី៖ NEAVEA